Verslechterd politiek klimaat zet persvrijheid wereldwijd verder onder druk
Nederland is in de World Press Freedom Index die jaarlijks wordt opgesteld door Reporters Sans Frontières (RSF), gestegen van de zesde naar de vierde plek. Dat lijkt goed nieuws, maar directeur Ruth Kronenburg van Free Press Unlimited tempert eventueel optimisme: ,,De RSF-index laat zien dat wereldwijd persvrijheid onder steeds zwaardere druk staat. In slechts 45 landen is de situatie redelijk goed tot goed. Vorig jaar waren dat er nog 52. Vooral de politieke graadmeter daalt fors en dat is een slecht signaal voor de persvrijheid.’’
De index bevestigt de ongekend ernstige situatie in Bezette Palestijnse Gebieden (plek nummer 157 van de 180 landen en regio’s). 2023 was daar het dodelijkste jaar voor journalisten. Free Press Unlimited maakt zich grote zorgen over de toegang tot betrouwbare informatie, niet alleen voor de Palestijnse bevolking voor wie informatie levensreddend kan zijn, maar ook voor het internationale publiek.
Free Press Unlimited's crisisteam is voortdurend op zoek naar manieren om journalisten en hun families ter plekke te ondersteunen, maar op dit moment is het bijna onmogelijk. ‘’Deze crisis blijkt de meest uitdagende te zijn die we binnen ons werk hebben gezien op het gebied van crisisrespons’’ zegt Kronenburg. “Als een kogelwerend vest met 'PRESS' erop de journalist zelfs in groter gevaar kan brengen, weet je dat het echt foute boel is.’’ Free Press Unlimited pleit voor een onmiddellijk staakt-het-vuren en dringt er bij niet-overheidsactoren en (wereld)leiders van alle betrokken landen op aan om de veiligheid van journalisten die verslag doen van het geweld in Gaza te waarborgen.
Toename autocratieën bedreiging voor de persvrijheid
Wereldwijd neemt het aandeel democratische staten af, het aantal autocratische leiders neemt toe en overheden doen te weinig om media beter te beschermen. In de RSF-index is wereldwijd de politieke graadmeter met 7,6 punten gedaald. Ruth Kronenburg: ,,Waar autoritaire leiders aan de macht komen, wordt vrijwel onmiddellijk aan de vrijheden van de pers getornd. Publieke omroepen komen bijvoorbeeld onder bewind van een regeringsgezinde leiding en kunnen niet meer onafhankelijk opereren. Dat is een regelrechte bedreiging voor de persvrijheid.’’
In 2024 gaat meer dan helft van de wereldbevolking naar de stembus. Samen met RSF constateert Free Press Unlimited dat desinformatie zeker in verkiezingstijd sterk toeneemt. In dictaturen en autocratieën worden tegengeluiden doelbewust met nieuwe technologie tegengehouden of verdraaid. Zo werd in Slowakije onder meer een deepfake audiobericht met de stem van de bekende journaliste Monika Tódová ingezet om de verkiezingen te beïnvloeden.
De World Press Freedom Index laat zien dat de media en persvrijheid in 36 landen zeer slecht is (in 2023 31). In 49 (42) landen is de situatie slecht, in 50 (55) landen problematisch en in 45 (52) goed of redelijk goed. Daarmee is wereldwijd de persvrijheid onder nog zwaardere druk komen te staan.
Toenemende juridische druk op Nederlandse journalistiek
In de RSF-index is de juridische bescherming één van de graadmeters. Nederland is dit jaar twee punten achteruit gegaan op deze schaal. Onvoldoende wetgeving om journalisten te beschermen tegen SLAPPs (rechtszaken die strategisch aangespannen worden om publicaties te voorkomen) en onvoldoende bescherming tegen het afluisteren van journalisten wegen mee in de daling. Een stevige bedreiging die Free Press Unlimited ook in Nederland constateert, is de toenemende juridische druk op de Nederlandse journalistiek. Ons recente onderzoek bevestigt dit: in 35 gesprekken met Nederlandse journalisten en media kwamen 18 gevallen van zelfcensuur naar voren.
The Erased
Maar ook wereldwijd zien we toenemende juridische druk op journalisten, in de meest ernstige gevallen leidt dit zelfs tot gevangenschap. In 2023 registreerde het Committee to Protect Journalists (CPJ) wereldwijd 320 gevangen journalisten. Dat zijn drie keer zoveel gevangen journalisten als in het jaar 2000. Dit zijn serieuze cijfers, te bedenken dat elke gecensureerde journalist een verloren perspectief is op de waarheid.
Free Press Unlimited grijpt World Press Freedom Day dan ook aan voor het ‘The Erased’ initiatief. Met een speciaal lettertype worden de gevolgen van gevangenschap van journalisten en censuur zichtbaar. Elk uitgewist woord staat symbool voor een gevangen journalist en vertegenwoordigt de onderwerpen waarover ze rapporteren. Denk aan 'staatsgreep', 'oorlog' of 'genocide'. Organisaties uit onder andere Nederland, Syrië, El Salvador en Macedonië hebben zich aangesloten bij deze beweging om censuur zichtbaar te maken.