De politieke persvrijheidmeter

In hoeverre zetten politieke partijen zich in voor...

Wil je meer lezen over hoe tot deze scores is gekomen, klik dan op de Politieke Persvrijheidmeter.

Deel de Politieke Persvrijheidmeter via Twitter, Facebook en LinkedIn!
 

Waarom een politieke persvrijheidmeter?

Op 17 maart 2021 vinden de Nederlandse verkiezingen plaats. Als je persvrijheid belangrijk vindt dan kun je de bevindingen van deze monitor mee laten wegen in je stem. Er is helaas alle reden tot het voeren van actief beleid op dit thema: niets doen betekent achteruitgang. Veel Nederlandse media kampen met financiële problemen; journalisten en verslaggevers worden vaker bedreigd terwijl zij hun werk uitvoeren; en het wordt steeds moeilijker om betrouwbare informatie te onderscheiden van desinformatie. Ondertussen wordt de persvrijheid in de Europese Unie en daarbuiten steeds vaker geschonden en worden journalisten neergezet als de vijand. Nederland, als internationale voortrekker op persvrijheid, kan een belangrijke rol spelen bij het bieden van tegenwicht tegen deze trend en een binnen deze context broodnodige voorbeeldfunctie vervullen. Het is essentieel dat de Nederlandse politiek de komende jaren de vrije pers beschermt, en financieel ondersteunt.

Disclaimer: deze persvrijheidmeter is een objectieve uiteenzetting van plannen en ideeën van politieke partijen zoals beschreven in de verkiezingsprogramma’s, mondelinge inzet in vier debatten, ingediende moties en amendementen, en hun stemgedrag. De persvrijheidmeter bevat geen subjectieve invullingen of waardeoordelen, maar is slechts een weergave van de verkiezingsprogramma’s en Tweede Kamerverslagen die openbaar inzichtelijk zijn op de website van de Tweede Kamer.

Verantwoording politieke persvrijheidmeter

Free Press Unlimited heeft de politieke partijen die zitting hadden in Kabinet Rutte-III en meedoen aan de Tweede Kamerverkiezingen op 17 maart 2021 geanalyseerd. Dit zijn respectievelijk: VVD, PVV, CDA, D66, GroenLinks, SP, PvdA, ChristenUnie, PvdD, SGP, DENK, 50PLUS en FvD. De persvrijheidmeter geeft weer wat deze partijen in hun verkiezingsprogramma´s 2021-2025 schrijven over persvrijheid. Ook zijn de mondelinge inzet betreffende persvrijheid van de partijen in vier relevante debatten in 2020 onder elkaar gezet, eveneens als (mede-)ingediende moties en amendementen, en inzet die leidde tot concrete en buitengewone bijdrages aan de persvrijheid. Tenslotte wordt het stemgedrag van de partijen voor deze moties en amendementen inzichtelijk gemaakt. Want beloftes en pleidooien zijn mooi, maar zien we dat ook terug in de voorstellen die zij doen en hun stemgedrag? De persvrijheidmeter biedt dus een objectieve weergave van de inzet van politieke partijen door hun verkiezingsprogramma’s en inzet in vier debatten in de Tweede Kamer in 2020 op het gebied van persvrijheid onder elkaar te zetten. De persvrijheidmeter poogt nadrukkelijk niet om een stemadvies te geven.

Scoretelling

De politieke partijen hebben scores toegekend gekregen naar gelang de grootte van hun inzet voor de vier categorieen. De scores vormen een antwoord op de vraag: In hoeverre zetten politieke partijen zich in voor…? Hierbij tellen standpunten vastgelegd in de verkiezingsprogramma’s het zwaarst mee, maar worden ook voor inzet in de geanalyseerde debatten punten gerekend. Het mede-indienen van moties en amendementen ten faveure van de persvrijheid wordt beloond, en door een motie of amendement zelf in te dienen kan een partij een heel scorepunt omhoog gaan. Tenslotte is stemgedrag meegerekend. Als een partij zich niet heeft uitgelaten over een onderwerp, dan blijkt dat ook uit de score. Tenslotte kunnen partijen ook een negatieve score behalen als zij tegen een motie of amendement ten faveure van de persvrijheid hebben gestemd, en dit niet compenseren met andere standpunten die de vrije pers ondersteunen. De te behalen scores zijn als volgt: negatief – niet – een beetje – redelijk – goed – pro-actief.
 

De verkiezingsprogramma’s

1. Objectiviteit en waarheid van de informatie die we te zien krijgen

Om in kaart te brengen hoe politieke partijen zich het afgelopen jaar en de komende 4 jaar inzetten tegen een parallelle informatiesamenleving, is gekeken in hoeverre zij mediawijsheid of digitale geletterdheid belangrijk vinden in het primaire onderwijs. Daarnaast zijn de standpunten omtrent transparantie over algoritmegebruik door BigTech bekeken.

In het turbulente jaar 2020 verdween de gezamenlijke grond voor discussie steeds meer: discussies polariseren, stemmen verharden, en nuance ontbreekt vaak. Dat legden ontwikkelingen als de rellen naar aanleiding van de coronamaatregelen en de Black Lives Matter-protesten nog eens extra bloot. Voorheen creëerden de journaals, kranten en tijdschriften een publieke, gedeelde ruimte voor discussie en informatie uitwisseling tussen burgers. Nu raakt informatie steeds meer geprivatiseerd en gedigitaliseerd, en zorgen de op algoritme draaiende platforms voor een wirwar aan verschillende van elkaar afgezonderde ruimtes. Hier worden bezoekers constant gesterkt in hun eigen gelijk. Daarnaast wordt desinformatie in rap tempo verspreid; tot wel vier keer sneller dan feitelijk nieuws. Het resultaat is dat andersdenkenden elkaar steeds minder spreken, en maatschappelijk debat nauwelijks meer plaatsvindt op genuanceerde toon. Daar bovenop komt dat de legitimiteit en betrouwbaarheid van 'traditionele media' steeds vaker openlijk in twijfel worden getrokken. 

Het is belangrijk dat Nederlanders weten wat de bron is van de informatie die ze te zien krijgen, en hoe betrouwbaar deze informatie is. Hier moet de overheid een actieve rol in nemen. Er moet daarom transparantie komen over algoritmegebruik door Big Tech platforms: wat krijgen mensen te zien, wat krijgen zij niet te zien, en waarop zijn deze keuzes die voor hen worden gemaakt gebaseerd? Ook moeten Nederlandse burgers in staat worden gesteld om zelf informatie op waarde te schatten, en te beoordelen hoe feitelijk iets is. Want iedereen heeft betrouwbare informatie nodig. Scholen moeten daarom mediawijsheid opnemen in hun onderwijscurriculum. 

2. Toegang tot betrouwbare en diverse informatie onder druk

Hoe beogen politieke partijen de toegang tot betrouwbare en diverse informatie te garanderen? Voor het antwoord op die vraag kijken we naar investeringen in lokale en regionale media, de toekomstplannen voor de publieke omroep, en de financiering van onderzoeksjournalistiek. Ook worden de standpunten over verdienmodellen van de onafhankelijke journalistiek, en de invloed hierop van Big Tech bekeken: wat gaan politieke partijen hiervoor doen? Tenslotte zijn eventuele standpunten over de werkomstandigheden van journalisten meegenomen.

De onafhankelijke journalistiek kampt al jaren met financiële problemen. Door toenemende concurrentie van online media, een dalende consumentenbereidheid om (veel) te betalen voor nieuws, en teruglopende advertentie inkomsten omdat advertenties veelal op online platforms worden geplaatst door hun grotere bereik en mogelijkheden tot targeting. Maar ook wordt veel nieuws gedeeld door Big Tech-bedrijven die hier niet voor betalen aan de nieuwsmedia of journalisten. Met als gevolg dat steeds meer media verdwijnen, en in handen komen van een kleine groep mediamagnaten. Ondertussen ligt het voortbestaan van de publieke omroep onder vuur. Regionale en lokale media in Nederland hebben het zwaar en krimpen al jaren. Ook de onderzoeksjournalistiek, een tak die relatief weinig inkomsten opbrengt maar cruciaal is voor de waakhondfunctie van de journalistiek binnen de maatschappij, dreigt te verdwijnen.

Maar het behoud van een divers medialandschap is voor Nederland van onschatbare waarde. Een medialandschap waarin alle mensen zich vertegenwoordigd voelen. Met lokale en regionale journalistiek die ambtenaren en beleid controleert op alle politieke niveaus, niet alleen nationaal. In de komende vier jaar is het dan ook essentieel dat er meer geld wordt vrijgemaakt voor lokale en regionale omroepen in Nederland. Bovendien moeten fondsen voor de onderzoeksjournalistiek worden behouden en versterkt. De Nederlandse regering moet zich inzetten voor een eerlijke betaling voor het nieuws dat onafhankelijke journalisten hebben vergaard, maar vaak onbetaald wordt gedeeld door belanghebbende partijen. Er wordt grof geld verdiend aan journalistieke content door online platforms, maar zij betalen hier niet voor. Dit oneerlijke verdienmodel brengt onafhankelijke media verder financieel in het nauw. Nederland moet een voorbeeld nemen aan Australië waar nadat afgelopen jaar meer dan 100 lokale en regionale media hun deuren moesten sluiten, een innovatieve wet wordt behandeld die ertoe leidt dat de platforms voor nieuwsgebruik aan media moeten betalen. Tenslotte moet de politiek zich inzetten voor betere werkomstandigheden en sociale zekerheid voor journalisten, te beginnen bij de publieke omroepen. Hierbij mogen freelance journalisten niet over het hoofd worden gezien. 

3. Pal staan voor persvrijheid in de Europese Unie en daarbuiten

De positie van politieke partijen ten aanzien van persvrijheid op internationaal gebied is een belangrijk onderdeel van hun inzet voor de persvrijheid. Daarom is gekeken naar wat partijen zeggen over de conditionaliteit van de rechtsstaat binnen de EU. Ook wordt meegenomen welke politieke partijen binnen en buiten de EU de journalistiek expliciet willen steunen, zowel financieel als diplomatiek.

Internationaal gezien is Nederland een voorloper en boegbeeld op het gebied van persvrijheid. Maar de onafhankelijke journalistiek in de Europese Unie en daarbuiten staat onder druk. Binnen de EU breken lidstaten, met Hongarije en Polen voorop, langzaam maar zeker de ruimte voor de vrije pers af door onafhankelijke media onder bewind van regeringsgezinde personen te brengen, kritisch nieuws af te doen als "fake news" en hier straffen aan te verbinden, en kritische journalisten te weren van persconferenties. Hongarije en Polen doen afbreuk aan de rechtsstatelijkheid waar de Europese Unie zo lang aan heeft gewerkt. Ook buiten de EU staat de onafhankelijke journalistiek onder steeds toenemende druk. In 2020 voerden bijna 90 landen wetswijzigingen door die journalistieke vrijheden verder inperken. Journalisten worden steeds vaker willekeurig gearresteerd, in hechtenis genomen of aangeklaagd omdat ze informatie publiceerden die de autoriteiten niet zint. Tel daar bij de afname in advertentie-inkomsten op, waardoor een geschatte 40 – 60% van de onafhankelijke mediahuizen in kwetsbare landen op het punt staat failliet te gaan of reeds is, en de existentiële crisis van de journalistiek in de wereld is compleet.

Als we aanvallen op de vrije pers in de democratische baken genaamd de EU laten gebeuren, is het einde zoek. Het is dan ook cruciaal dat er binnen de EU consequenties worden verbonden aan het schenden van de rechtsstaat. De EU mag geen concessies doen op het gebied van persvrijheid. De druk op landen die de vrijheid van meningsuiting en vrije pers schenden moet worden opgevoerd door ten minste de subsidies te verminderen. Zo wordt voorkomen dat Nederlands geld door ondemocratische leiders kan worden besteed op manieren die de onafhankelijke pers ondermijnen. Tegelijkertijd is het belangrijk dat onafhankelijke media en journalisten in landen waar zij worden onderdrukt, steun krijgen van progressieve landen als Nederland. 

4. De veiligheid van journalisten in Nederland

Tenslotte, de veiligheid van journalisten in Nederland. Helaas een groeiend probleem. We keken hier of partijen met concrete voorstellen komen, of aandacht besteden aan sub-groepen zoals freelance journalisten of vrouwelijke journalisten.

Om te kiezen voor het beroep journalist, moet je sterk in je schoenen staan. Ook in Nederland leiden journalisten een onzeker bestaan. De veiligheid van journalisten in Nederland neemt al jaren af. Journalisten die rapporteren over drugscriminaliteit moesten al onderduiken. Radicale onderstromen die tijdens de pandemie zijn gegroeid, bedreigen verslaggevers en onafhankelijke media. De NOS verwijderde reeds haar logo's van de verslaggevingsbusjes, omdat de verslaggevers te veel te maken kregen met bedreigingen en geweld. Dit soort ontwikkelingen zijn ernstig en kunnen leiden tot zelfcensuur. 

Goede en onafhankelijke journalisten moeten in staat zijn en blijven om de Nederlandse democratie controleren, zo bleek maar weer tijdens de befaamde Toeslagenaffaire. Onafhankelijke journalistiek bekleedt een essentiële waakhondrol in gezonde democratieën. Zij fungeren als kanaries in de koolmijn: als journalisten hun werk niet meer veilig en zeker kunnen doen neemt de ruimte voor debat en tegenspraak af, wat onze democratie verzwakt. De Nederlandse regering moet daarom hard blijven optreden tegen intimidatie, onderdrukking en geweld tegen journalisten. Het is cruciaal dat er consequent een signaal wordt afgegeven dat wij geweld tegen journalisten als samenleving niet tolereren.
 

De debatten van 2020

1. Begroting Justitie en Veiligheid 2021

Gehouden op: 25 & 26 november 2020

Stenogram eerste termijn & voortzetting

2. Begroting Onderwijs, Cultuur & Wetenschap 2021, Onderdeel Media

Gehouden op: 30 november 2020

Stenogram

3. Begroting Buitenlandse Zaken 2021

Gehouden op: 11 & 12 november 2020

Stenogram eerste termijn & voortzetting

4. Notaoverleg Mensenrechtenrapportage, Commissie Buitenlandse Zaken

Gehouden op: 22 juni 2020

Verslag
 

De moties en amendementen van 2020

1. Amendement van het lid Sjoerdsma c.s. over middelen ter ondersteuning van journalisten in nood (Cie. BZ)

Indiener: D66

Mede-indieners: CDA, ChristenUnie, VVD

Voorgestemd: alle partijen behalve FvD en SGP

2. Motie van het lid Karabulut c.s. over niet bezuinigen op persvrijheid als aspect van het mensenrechtenbeleid (Cie. BZ)

Indiener: SP

Mede-indieners: GroenLinks en PvdA

Nooit in stemming gebracht

3. Motie van het lid Yesilgöz-Zegerius c.s. over ondersteuning voor freelancejournalisten bij beveiliging na bedreiging (Cie. J&V)

Indiener: VVD

Mede-indieners: CDA, ChristenUnie, D66, GroenLinks

Voor gestemd: alle partijen

4. Gewijzigde motie van het lid Yesilgöz-Zegerius c.s. over voor de veiligheid van journalisten één aanspreekpunt bij het Team Bedreigde Politici te realiseren (Cie. J&V)

Indiener: VVD

Mede-indieners: CDA, ChristenUnie, D66, PvdA, GroenLinks

Voor gestemd: alle partijen

5. Motie van het lid Van den Hul over afschuw uitspreken over ontwikkelingen waardoor de journalistiek onder druk komt te staan (Cie. OCW)

Indiener: PvdA

Voor gestemd: alle partijen behalve de PVV

6. Motie van het lid Westerveld over stimuleringsmaatregelen om de vitale mediasector te steunen (verworpen) (Cie. OCW)

Indiener: GroenLinks

Voor gestemd: GroenLinks, SP, PvdA, PvdD, 50Plus, DENK, Krol/vKA

Tegen gestemd: D66, VVD, ChristenUnie, CDA, PVV, FvD, SGP, Van Haga

Foto: Martijn Nijenhuis