Polen

Medialandschap wordt beperkt

Nadat de regering de controle over de staatsomroep heeft geconsolideerd, streeft zij naar verdere controle over particuliere media, door onder andere te dreigen met intrekking van hun zendvergunning. De strategie van de regering om het nieuws over te nemen wordt geduid als "repolonisatie van de media", wat betekent dat uiteindelijk alleen bedrijven met een meerderheid van Poolse aandelen in Polen actief mogen zijn. 

Een andere vorm van censuur door de regering is het niet toelaten dat journalisten verslag uitbrengen aan de Pools-Belarussische grens, toen de vluchtelingencrisis uitbrak. Een speciale wet en een gesloten zone werden ingesteld om de verslaggeving te belemmeren. Particuliere media informeren het publiek over kant-en-klare, op maat gemaakte interviews met politici uit de regering, maar door de geringe mediawijsheid bereikt dit nieuws geen breder publiek. 
In het algemeen verliezen de media in Polen aan vertrouwen, vooral omdat de nationale omroepen enerzijds en de media in particulier bezit anderzijds zulke verschillende narratieven vertellen. Volgens de Global Trustworthiness Monitor van 2022 heeft slechts 20% van de Poolse bevolking vertrouwen in de media. 

De grootste onafhankelijke nieuwszenders verliezen hun kijkcijfers en reclamebudgetten. Een voorgestelde nieuwe belasting op reclame-inkomsten, een andere stap in de censuurstrategie van de regering, leidde tot een "zwart scherm"-protest waaraan veel particuliere mediakanalen deelnamen. Hoewel dit proces nu is stopgezet, is het niet zeker of het zal terugkeren, aangezien Polen te maken heeft met een van de hoogste inflatiepercentages in Europa, en het hoogste in 25 jaar. Nu hun financiën al verzwakt zijn door de economische gevolgen van de pandemie, vrezen de onafhankelijke media dat de nieuwe belasting hun ondergang zal betekenen. 

Dit zijn allemaal stappen op weg naar de "Orbanisering" van de Poolse media. Zoals het Internationaal Instituut voor de Journalistiek heeft opgemerkt, worden "staatsmiddelen (...) nog steeds ingezet om bepaalde media van reclame-inkomsten te beroven". Na het begin van de oorlog in Oekraïne heeft de regering haar tactiek voortgezet door te investeren in "het gevecht" met Russische propaganda. Deze doelstellingen zijn slechts een andere manier om de publieke opinie te beïnvloeden met boodschappen van de overheid, wat vaak informatie is die anti-Europese Unie is.
 

Veiligheid

Er zijn duidelijke tekenen dat Polen, de op vier na grootste lidstaat van de EU, een soortgelijke weg als Hongarije volgt en de onafhankelijke media en het maatschappelijk middenveld verstikt. Bezorgd over de aanvallen op journalisten en media in verschillende Europese landen heeft het Europees Parlement in november 2020 de resolutie "Versterking van de mediavrijheid: bescherming van journalisten in Europa, haatdragende taal, desinformatie en de rol van platformen" aangenomen. De strijd voor democratie en vrijheid van meningsuiting bevindt zich in een kritieke fase, niet alleen in Polen, maar in de hele EU. Sommigen beweren dat de toekomst van Europa na de pandemie in Polen zal worden beslist. Als de EU er niet in slaagt haar financiële middelen in te zetten om de verspreiding van autocratie een halt toe te roepen, zal haar herstel na de pandemie een schijnoverwinning worden. 

Intussen heeft de politie herhaaldelijk nagelaten journalisten te beschermen tijdens protesten door willekeurige arrestaties uit te voeren, en daarmee het recht op informatie te beperken. Nu steeds meer journalisten hun politieke of economische heil online zoeken en nieuwe online media beginnen, wordt gevreesd voor een gepolitiseerde regulering van het internet. In een nieuw rapport van de Europese Commissie: "Rule of Law Report 2022", is er een duidelijke boodschap dat Poolse journalisten voor de rechter worden gedaagd enkel om bedreigd te worden. "Gazeta Wyborcza", het grootste Poolse onafhankelijke dagblad dat duidelijk kritisch staat tegenover de regering, had te maken met meer dan 50 rechtszaken. "We hebben meer waarborgen nodig om ervoor te zorgen dat de onafhankelijkheid van de publieke media wordt beschermd en dat adequate overheidsfinanciering niet wordt gebruikt om politieke druk uit te oefenen op deze media", zegt Věra Jourová, vicevoorzitter van de Europese Commissie voor waarden en transparantie, in het rapport. Volledige toegang tot openbare informatie moet worden gegarandeerd, wat momenteel niet het geval is in Polen.

Polen was ook een van de weinige EU-lidstaten waar de regering onafhankelijke journalisten, zakenlieden en academici die kritisch staan tegenover de regering, willekeurig in de gaten hield door gebruik te maken van de Pegasus-software.
 

Het werk van Free Press Unlimited in Polen

Voor lokale journalisten in Centraal-Europa biedt Free Press Unlimited cursussen aan over cross border journalistiek, waarin Free Press Unlimited kennis deelt over het creëren en produceren van grensoverschrijdende journalistieke verhalen, en over contentdistributie naar publiek dat zich ook buiten de landsgrenzen bevindt. Om hun vaardigheden te ontwikkelen, biedt Free Press Unlimited ook mentoring en andere vormen van hulp bij de productie van content. 

Naast dit project werkt Free Press Unlimited samen met andere internationale organisaties om te pleiten voor de bescherming van de persvrijheid in Europa. Om goed op de hoogte te blijven van de situatie in een land, wordt representatief kwantitatief en kwalitatief onderzoek verricht, en die kennis wordt op ruime schaal gedeeld binnen het netwerk dat door Free Press for Eastern Europe is opgezet.

Foto: Grzegorz Żukowski.