Doorbreek het zwijgen over moorden op journalisten en houd zelf hoorzittingen

‘Als we dit verhaal niet vertellen, betekent het dat we Nabil niet één keer zijn verloren, maar twee keer.’ Tijdens de Syrië-zitting van het People’s Tribunal over moorden op journalisten, afgelopen mei, legde getuige Kholoud Helmi de vinger op de zere plek toen zij sprak over de moord op de jonge journalist Nabil Al-Sharbaji. De geschiedenis wordt geschreven door de overwinnaars, in dit geval door Assads wrede regime dat journalisten als Nabil afschildert als staatsvijanden.

Al-Sharbaji’s zaak is een van de zaken die besproken werd tijdens dit tribunaal. Het tribunaal werd opgericht door maatschappelijke organisaties, om te doen wat veel staten nalaten: de verantwoordelijkheid nemen door deze moorden te vervolgen. In meer dan acht van de tien gevallen leidt de moord op een journalist namelijk tot geen enkele veroordeling.

Om aandacht voor het probleem van straffeloosheid te vragen hebben er afgelopen jaar drie hoorzittingen van het People’s Tribunal plaatsgevonden waarbij getuigen hun verhaal deden over drie vermoorde journalisten: naast de Syrische journalist Nabil Al-Sharbaji, over de Sri Lankaanse journalist Lasantha Wickrematunge en de Mexicaanse journalist Miguel Ángel López Velasco. Alle drie vermoord vanwege hun werk.
 

Rol overheid

Aanklager Almudena Bernabeu klaagde de overheden van Syrië, Sri Lanka, en Mexico aan omdat zij het nalieten journalisten te beschermen, de daders niet vervolgden, en soms zelfs betrokken waren bij de moord. Aanstaande maandag doen de onafhankelijke rechters uitspraak.

Hoewel deze rechters geen daders kunnen veroordelen, hebben zij wel een ander soort macht in handen. Dit tribunaal heeft namelijk twee dingen duidelijk gemaakt: het heeft zin om ook buiten officiële rechtbanken om bewijs te verzamelen en te beoordelen, en dat proces is van belang voor ons allemaal.

Allereerst biedt het tribunaal een platform voor nabestaanden om hun grieven te uiten en gehoord te worden. Het belang daarvan, ook wanneer vervolging van de daders niet in het vooruitzicht ligt, komt ook duidelijk naar voren in de MH17-rechtszaak, die volgde op de MH17-aanslag waarbij bijna 200 Nederlanders om het leven kwamen. Hoewel de daders van de aanslag waarschijnlijk in absentia (bij verstek) zullen worden veroordeeld, levert Rusland geen mensen uit aan Nederland en is een arrestatie daarmee niet zomaar in zicht.
 

Waarheidsvinding

Maar er schuilt ook gerechtigheid in de waarheidsvinding zelf. Die specifieke waarde neemt ook met de tijd toe. Piet Ploeg, nabestaande en voorzitter van Stichting Vliegramp MH17, vertelde onlangs in een bijeenkomst in debatcentrum De Balie dat er geruchten op sociale media de ronde doen dat de CIA betrokken was bij de aanslag. Dat soort complotten zijn verschrikkelijk voor nabestaanden. Een spotlight op de waarheid kan helend zijn voor nabestaanden.

Ook bij het People’s Tribunal werd dat duidelijk. Ahimsa Wickrematunge, dochter van de veertien jaar geleden vermoorde Lasantha Wickrematunge, verklaarde na de zitting van de Sri Lanka-zaak: ‘Dit proces was het dichtst dat onze familie ooit bij een rechtszaak is gekomen en het heeft onze familie nieuwe hoop, moed en kracht gegeven om te blijven vechten.’
 

Oorlogsmisdadiger

Daarnaast is bewijsgaring niet alleen belangrijk voor het rechtsgevoel van familieleden, maar ook voor de daadwerkelijke kansen op een toekomstige veroordeling. In sommige gevallen is het na politieke verandering alsnog mogelijk om de daders te veroordelen op basis van dit bewijs. Hoewel er momenteel geen direct vooruitzicht is op een rechtszaak tegen Assad, zou het niet de eerste keer zijn dat dit jaren later alsnog gebeurt. In Senegal is in 2016 de Tsjadische oorlogsmisdadiger Hissène Habré veroordeeld voor misdaden die hij heeft begaan tijdens zijn presidentiële termijn in de jaren tachtig.

Door het collectief openlijk documenteren en veroordelen van misdaden tegen journalisten stellen we misschien geen juridische grens, maar wel een maatschappelijke. Die maatschappelijke grens gaat ons allemaal aan, aangezien de moorden op journalisten – die soms ook deze krant halen – een directe impact hebben op ieders toegang tot informatie. Zoals Lasantha Wickrematunge enkele weken voor zijn overlijden schreef: ‘Wat voor offers journalisten ook brengen, dat doen ze niet voor hun eigen eer of glorie, maar voor jou.’

Door Free Press Unlimited's Evelien Wijkstra (projectleider A Safer World For The Truth) en Jos Bartman (onderzoekscoördinator van A Safer World For The Truth). Lees hier meer over het People's Tribunal, en hier meer over A Safer World For The Truth.