Persvrijheid bereikt wereldwijd dieptepunt: Nederland blijft uitzondering
De staat van de persvrijheid heeft wereldwijd een nieuw dieptepunt bereikt. Voor het eerst in de geschiedenis van de World Press Freedom Index, die jaarlijks wordt opgesteld door Reporters Sans Frontières (RSF), is de wereldwijde situatie geclassificeerd als “moeilijk”. Terwijl de wereldkaart meer oranje en rood kleurt, blijft Nederland voorlopig een uitzondering met een groene classificatie en een stijging van plek vier naar drie. "Toch is dit geen reden tot zelfgenoegzaamheid: ook in Nederland neemt het aantal bedreigingen toe, wordt juridische intimidatie steeds vaker gebruikt om journalisten te censureren en heerst er een politiek klimaat dat het vertrouwen in de media ondermijnt." laat Algemeen Directeur van Free Press Unlimited (FPU), Ruth Kronenburg weten.
Niet alleen fysieke aanvallen en politieke vijandigheid bedreigen de vrije pers, ook de toenemende economische druk vormt een sluipende, maar destructieve bedreiging voor onafhankelijke journalistiek. De Big Tech bedrijven hebben het overgrote deel van de advertentie-inkomsten die eerst naar media gingen naar zich toe weten te trekken. Ook het aantal fysieke adverteerders en financiële steun van overheden neemt af. Daarbovenop heeft de plotselinge stopzetting van Amerikaanse steun aan internationale media – jarenlang een belangrijke financieringsbron voor onafhankelijke pers in kwetsbare regio’s – geleid tot financiële tekorten bij talloze mediaorganisaties. Kronenburg licht toe: “Hierdoor staat het bestaansrecht van veel nieuwsorganisaties zwaar onder druk en kan er steeds minder tegenwicht worden geboden aan autoritaire invloeden en desinformatie.”
Journalisten steeds vaker doelwit
Het jaar 2024 was het dodelijkste jaar ooit voor journalisten. Oorlogsgebieden zoals Gaza, Soedan, Oekraïne en de Democratische Republiek Congo brengen extreme risico’s met zich mee voor journalisten, die onder levensgevaar verslag doen en steeds vaker doelwit zijn van gerichte aanvallen. Dit is een enorm verontrustende ontwikkeling: wanneer journalisten bewust worden aangevallen, wordt niet alleen hun veiligheid aangetast, maar ook het recht van burgers op informatie ondermijnd. Journalisten vervullen een essentiële behoefte; zij voorzien burgers van betrouwbare en tijdige informatie die levensreddend kan zijn ten tijde van oorlog.
“De situatie in Gaza en de Westelijke Jordaanoever is inhumaan. Israël schendt onder het oog van de internationale gemeenschap voortdurend het internationaal recht, waaronder het doden van een ongekend hoog aantal journalisten. Zonder onafhankelijke verslaggeving verliezen we steeds meer het zicht op wat er gebeurt, worden oorlogsmisdaden en mensenrechtenschendingen niet gedocumenteerd en kunnen we de machthebbers niet verantwoordelijk houden voor hun daden", laat Kronenburg weten.
Desinformatie als een van de grootste vijanden voor de vrije pers
FPU ziet desinformatie als een van de grootste vijanden voor de persvrijheid. Desinformatie ondermijnt het publieke vertrouwen in onafhankelijke journalistiek. Dat maakt het voor mensen moeilijker om feiten van onwaarheden te onderscheiden. “Het wordt strategisch ingezet door machthebbers om kritische media te onderdrukken en journalistieke vrijheid te beperken”, laat Kronenburg weten.
"Met de verspreiding van desinformatie kan het publieke debat worden beïnvloed om verkiezingsprocessen te verstoren of om sociale verdeeldheid uit te buiten en samenlevingen te polariseren. Op de lange termijn kan dit leiden tot ernstige verstoringen die de stabiliteit van een democratie bedreigen." - Ruth Kronenburg, Algemeen Directeur Free Press Unlimited
Vooruitgang én risico’s voor persvrijheid in Nederland
Nederland klimt dit jaar naar de derde plek in de Index - een kleine verbetering die deels te danken is aan belangrijke stappen tegen straffeloosheid: In 2024 werden zes verdachten veroordeeld voor de moord op misdaadjournalist Peter R. de Vries. Daarnaast werd recent een andere verdachte, eerder vastgezet in het Caribisch gebied, uitgeleverd. Deze acties onderstrepen het belang van een goed functionerend rechtssysteem.
Toch blijft de situatie in Nederland precair. De fysieke veiligheid van journalisten staat onder druk: in 2024 registreerde Pers Veilig 249 incidenten, waaronder bedreigingen, intimidatie en fysiek geweld - een toename ten opzichte van voorgaande jaren. Bovendien neemt het gebruik van juridische intimidatie toe, met name via SLAPP-rechtszaken - Strategic Lawsuits Against Public Participation. Deze rechtszaken leiden vaak tot zelfcensuur en veroorzaken aanzienlijke psychische en financiële druk, vooral bij freelance journalisten en kleine mediabedrijven, bleek uit een rapport van FPU. FPU ziet bovendien dat politici bijdragen aan een vijandig klimaat door journalisten af te schilderen als partijdig of onbetrouwbaar. De harde uitspraken, zoals Geert Wilders’ “tuig van de richel”, creëren een klimaat waarin geweld tegen journalisten genormaliseerd is.
Sta op voor persvrijheid
Gelukkig zijn er ook lichtpuntjes in de strijd voor persvrijheid. Over de hele wereld vechten moedige journalisten voor onze toegang tot betrouwbare informatie. Ze staan er niet alleen voor. Organisaties zoals Free Press Unlimited bieden ondersteuning, van veiligheidstrainingen tot juridische hulp. Ook op beleidsniveau vechten we voor betere bescherming van journalisten. Alleen samen kunnen we de vrije pers behouden.
