Veiligheid van journalisten in Zimbabwe: straffeloosheid en 'sunshine journalism'
In onze huidige campagne vergroten we het bewustzijn over de veiligheid van journalisten wereldwijd. De moeilijkheden waarmee journalisten in landen als Oekraïne en Afghanistan worden geconfronteerd, zijn pijnlijk duidelijk geworden, maar hoe is het in andere delen van de wereld? In een reeks verhalen spreken we met experts uit verschillende landen om erachter te komen. Deze keer: Tabani Moyo over Zimbabwe.
Tabani Moyo is regionaal directeur van MISA (the Media Institute of Southern Africa), een partnerorganisatie van Free Press Unlimited die journalisten in nood ondersteunt in Zimbabwe en de regio Zuidelijk Afrika. De staat van persvrijheid in Zimbabwe is precair. Tabani is zelf bedreigd omdat hij journalisten helpt.
Hoe zou je de huidige situatie in Zimbabwe voor media en journalisten beschrijven?
Nu we ons opmaken voor de verkiezingen van 2023, en politieke partijen hun campagnes opvoeren, zien we een toename van het aantal aanvallen en arrestaties van journalisten. Maar ook de politie en andere veiligheidsdiensten proberen hun gezag op te leggen door journalisten tot doelwit te maken.
Ik denk dat het volstaat te zeggen dat in Zimbabwe de afgelopen tien jaar, ondanks inspanningen van internationale organen zoals de VN, geen enkele persoon ter verantwoording is geroepen voor misdaden tegen journalisten. En momenteel, van januari tot nu, hebben we tegen de 30 gevallen geregistreerd van journalisten die zijn aangevallen of gearresteerd.
"Voor sommige wetten die 40 jaar geleden ontstonden, is nog geen enkele veroordeling uitgesproken. Het gaat gewoon om het arresteren en vasthouden van journalisten in lange voorarresten."
Welke rol speelt justitie in de veiligheid van journalisten?
Straffeloosheid voor misdaden tegen journalisten schept een gevaarlijk precedent, omdat het de daders speelruimte geeft om door te gaan op die gevaarlijke weg om van journalisten gemakkelijke doelwitten te maken. We zien ook dat er twijfelachtige wetten worden ingevoerd, zoals de Cyber and Data Protection Act, die er al toe heeft geleid dat vier journalisten zijn gearresteerd op basis van beschuldigingen dat ze onwaarheden meldden. En er is de Criminal Law (Codification and Reforms) Act, die zodanig wordt gewijzigd dat iedereen die zich zonder toestemming van de regering inlaat met een ambassade, inclusief journalisten, strafbaar wordt gesteld.
Met deze wetten wordt de ruimte voor de media om te werken ingeperkt. En bij veel wetten gaat het niet eens om een veroordeling. Voor sommige wetten die 40 jaar geleden ontstonden, is nog geen enkele veroordeling uitgesproken. Het gaat gewoon om het arresteren en vasthouden van journalisten in lange voorarresten. Dit heeft een chilling effect, waardoor journalisten stoppen met schrijven over een bepaald onderwerp.
En als ze niet voor de rechter hoeven te verschijnen, lopen journalisten het risico te worden aangevallen terwijl ze hun werk doen op straat. Nog meer tijdens de verkiezingen, want dan staat er veel op het spel. We zien dat journalisten in de vuurlinie terechtkomen. Als ze bijvoorbeeld protesten verslaan, worden ze in elkaar geslagen ondanks het feit dat ze accreditatiekaarten hebben waaruit blijkt dat ze journalist zijn. Journalistiek wordt behandeld als een misdaad.
Komt het probleem dan vanuit het politieke systeem?
Politici willen dat de media "sunshine journalism" bedrijven, wat betekent dat zij willen dat journalisten een rooskleurig beeld schetsen van wat zij doen of verslag doen van wat zij een succesverhaal vinden. Als de media dat niet doen, verandert voor hen de functie van de journalistiek van een kritische pijler in de samenleving in die van een uitdager van de macht. En hun reactie is dan om het hardhandig aan te pakken, omdat het als een bedreiging wordt gezien.
Dus ze hebben geen echt begrip van de rol van de media, behalve de rol die ze eraan willen toekennen. Namelijk, dat ze de grillen van de politici moeten dienen met verslaggeving die bevorderlijk is voor hun politieke status.
Hoe reageert Misa op deze aanvallen op journalisten en de uitdagingen waar je het net over had?
We hebben een reactiemechanisme dat bestaat uit vijf strategische pijlers. We hebben een partnerschap met Free Press Unlimited onder de eerste pijler: verdediging van de media. Wanneer een journalist wordt aangevallen of gearresteerd, zijn wij de eersten die ter plaatse zijn om te proberen deze journalisten juridische of medische hulp te bieden. Maar Misa is niet toegerust om op alle uitdagingen te reageren. Dus bieden we eerste hulp en werken we samen met Free Press Unlimited als er meer ondersteuning nodig is, gezien de grote hoeveelheid ervaring die Free Press Unlimited heeft op dat gebied.
Ik denk dat de steun die we leveren in de loop der jaren is verbeterd met de steun van Free Press Unlimited. Als onze leden nu worden aangevallen, zien we meteen welke steun ze nodig hebben. Zo zijn er een paar maanden geleden vier journalisten aangevallen in Gokwe. Met Free Press Unlimited mobiliseerden we steun, zodat ze hun mobiele telefoons terugkregen en verder konden met hun werk, bovenop de medische steun.
De andere pijlers draaien om het aanvechten van wetten die journalisten aanvallen, samenwerking met de politie, het voeren van campagnes en beleidsbehartiging.
Je bent zelf ook bedreigd vanwege jouw positie en de steun die je geeft aan journalisten in nood. Kun je daar iets over zeggen?
Omdat MISA het vehikel is dat de vrijheid van meningsuiting en de persvrijheid verdedigt, kan het ook een doelwit zijn voor aanvallen. In de aanloop naar de verkiezingen is het belangrijk om te investeren in de veiligheid van zowel de MISA-kantoren als het personeel, zodat de organisatie onder moeilijke omstandigheden haar cruciale werk kan blijven doen.
Ja we ontvangen bedreigingen, maar die horen bij het verdedigen van de persvrijheid. Maar door de jaren heen hebben we ze telkens weer getrotseerd.
Wat is er volgens jou nog meer nodig om in Zimbabwe een veiliger omgeving voor journalisten te creëren?
Zimbabwe is een complex land waar de aanvallen op journalisten niet zo uitgesproken zijn als in Afghanistan of Oekraïne. Toch zijn ze een gevaar voor het voortbestaan van de media in het land omdat ze gericht zijn op het creëren van een chilling effect dat journalisten ervan weerhoudt de waarheid te spreken. Maar het is niet zo zichtbaar. Het gebeurt via de meest systematische, gestructureerde wegen, waaronder wetten en surveillance. Met dat in het achterhoofd is er behoefte aan voortdurende flexibiliteit als het gaat om interventies.
Daarnaast moeten we verder kijken dan de individuele journalist, en nagaan wat de behoeften zijn van de organisaties die journalisten verdedigen. Want ook zij staan onder druk.
"Er is een trend gaande die laat zien dat de journalistiek in zuidelijk Afrika onder vuur ligt."
MISA is ook actief in andere landen. Hoe verhoudt de situatie in Zimbabwe zich tot de andere landen?
We zijn aanwezig in zeven landen in zuidelijk Afrika. In augustus kwamen de staatshoofden van Mozambique tot de conclusie dat ze het gebruik van sociale media sterk gingen aanpakken. En dat leidde in de hele regio tot cyberveiligheidswetten die sociale mediaplatforms aan banden legden, en daarmee ook de manier waarop media en burgers online informatie uitwisselen. Dit is een gemeenschappelijke trend die we zien in de zeven landen waar we werken.
Intussen heeft de regering van Malawi de licenties ingetrokken van 30 omroepen die ervan beschuldigd werden de vergoedingen niet te kunnen betalen. Dit is een structurele en systematische manier om de media aan te pakken. De journalisten die worden gezien als onderzoekend en zich niet conformeren aan de heersende elites, worden toevallig beschuldigd van het niet betalen van licenties en worden gesloten.
In Botswana heeft de regerende partij gebruik gemaakt van de COVID-pandemie om wetten over nepnieuws op te stellen. Deze hebben ertoe geleid dat journalisten zijn gearresteerd voor het publiceren van nepnieuws, waarbij de oerheid bepaald of iets nepnieuws is. Hetzelfde is gebeurd in Zuid-Afrika, Zimbabwe, Zambia en Malawi. Er is dus een trend gaande die laat zien dat de journalistiek in zuidelijk Afrika onder vuur ligt. Er is behoefte aan omvang en schaal om veiligheidsnetten op te bouwen die een antwoord bieden op deze nijpende situatie. Nu de media worstelen om ook financieel overeind te blijven na de verwoesting door de pandemie, maken de aanvallen op journalisten het werk nog complexer en moeilijker voor media organisaties.
Free Press Unlimited voert campagne voor de veiligheid van journalisten wereldwijd.