Onderzoek FPU: toenemende juridische druk op Nederlandse media wordt onderschat
Voor het onderzoek “Een onderschat probleem: disproportionele juridische druk op de Nederlandse journalistiek” sprak FPU met vijftig journalisten, hoofdredacteuren, advocaten en partijen als de NVJ en NDP Nieuwsmedia. Het onderzoek bouwt voort op een survey van de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) en PersVeilig in 2023 waarin bijna de helft van de Nederlandse journalisten en 90 procent van de hoofdredacties aangaven dat zij weleens te maken heeft met dreiging van juridische stappen naar aanleiding van een publicatie.
Het onderzoek richt zicht op gevallen waarin de inzet van juridische middelen tegen journalisten en media een disproportioneel effect heeft op de journalisten en hun onderzoek in kwestie. De impact van juridische druk op journalisten is te verdelen in de financiële impact van procedures, de tijdsinvestering die ze kwijt zijn aan het voorbereiden van (reacties op) juridische procedures en de psychische gevolgen - met name in gevallen waarin journalisten publiek worden aangevallen. Deze effecten zijn vaak de indirecte aandrijvers van zelfcensuur. Journalisten zwakken bijvoorbeeld verhalen af, laten geverifieerde informatie toch weg om juridische conflicten te vermijden of zetten onderzoeken niet voort.
Algemeen directeur Ruth Kronenburg van Free Press Unlimited maakt zich al langer zorgen om de persvrijheid in Nederland. ,,Met deze bevindingen laat Free Press Unlimited zien dat de Nederlandse onafhankelijke journalistiek naast online intimidatie en agressie ook steeds vaker onder druk komt te staan door (dreiging met) juridische acties. Als journalisten onder druk van juridische stappen zelfcensuur gaan toepassen, is dat niet alleen zorgwekkend voor media, maar vooral ook voor onze democratie. We zijn verheugd over de anti-SLAPP wetgeving in Europa, maar doen daarnaast ook aanbevelingen aan wetgever en werkgevers om het fundament van persvrijheid in Nederland stevig en toekomstbestendig te maken."
Het onderzoek laat zien dat de impact van juridische druk het sterkst aanwezig is bij freelancers, lokale media en kleine titels. Deze groep is het meest kwetsbaar voor de mogelijke effecten en is hierdoor ook eerder geneigd om over te gaan op zelfcensuur. Journalisten en titels van grote uitgeverijen ervaren eveneens de gevolgen van juridische druk. Ondanks de bescherming die het in dienst zijn bij een grotere titel biedt, ervaren sommige journalisten onuitgesproken zorgen over de dekking van juridische kosten als zij bijvoorbeeld met pensioen gaan of in de ziektewet zouden belanden. Dit is voor hen een zwaarwegende reden om niet te vertrekken uit hun huidige functie.
Naast de financiële implicaties en de tijdsinvestering, blijkt uit het onderzoek dat de psychische impact op de individuele journalist onderschat wordt. Waar sommige hoofdredacteuren inschatten dat juridische druk op hun journalisten geen effect heeft gehad of dat zij ‘zich niet laten intimideren’, geven hun journalisten aan dat zij hier niet over durven te praten of dat deze gevolgen niet bespreekbaar zijn. Zeker in de ernstigste zaken en SLAPP-procedures geven veel van hen aan dat dit ernstige stress, angst en psychische belasting veroorzaakt. Journalisten geven ook aan dat ze het gevoel hebben er vaak alleen voor te staan en dat ze weinig solidariteit ervaren van collega's.
Thomas Bruning, algemeen secretaris bij de NVJ, laat het volgende weten: “Dit onderzoek maakt duidelijk dat juridische druk het werk van journalisten ook in Nederland serieus kan beïnvloeden. We onderschrijven dan ook van harte de aanbevelingen om de journalistiek weerbaarder te maken om deze druk te kunnen pareren.”
Wetgeving
De zwaarste, en meest zorgwekkende, vorm van juridische druk zijn zogeheten SLAPPs: Strategic Lawsuits Against Public Participation. Deze rechtszaken worden vaak ingesteld door rijke en machtige actoren tegen journalisten, mensenrechtenverdedigers en maatschappelijke organisaties, met als voornaamste doel hen te intimideren, onder druk te zetten en hen het zwijgen op te leggen. De Europese Raad tekent deze week de langverwachte Europese richtlijn om journalisten en mensenrechtenverdedigers te beschermen tegen SLAPPs. Deze moet binnen twee jaar omgezet zijn in Nederlandse wetgeving.
Free Press Unlimited constateert dat huidige Nederlandse wetgeving onvoldoende bescherming biedt tegen SLAPP-zaken. Het Burgerlijk Wetboek voorziet in misbruik van procesrecht, maar dat biedt in de praktijk geen waarborg tegen SLAPPs. De onderzoekers bevelen dan ook aan een speciale wetswijziging aan tegen misbruik van SLAPPs. De voorgestelde toevoeging is bedoeld om ervoor te zorgen dat dergelijke zaken sneller kunnen worden afgewezen door de rechtbank, waardoor de vrijheid van meningsuiting beter beschermd wordt.
Lees hier het volledige rapport:
Over Free Press Unlimited
Toegang tot betrouwbare informatie is een mensenrecht. Daarom beschermen wij, Free Press Unlimited, persvrijheid en de veiligheid van journalisten samen met ruim 300 lokale mediapartners in meer dan 50 landen. Met hen werken we aan onze missie om onafhankelijk nieuws en informatie beschikbaar te maken voor iedereen.
Contact: press@freepressunlimited.org // +31 (0)682091209